نخستین گام در تعلیم و تربیت اسلامی و سیره علوی بیدارسازی عقل و فطرت است
تاریخ انتشار: ۲۱ شهریور ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۶۶۷۶۲۵
ایسنا/لرستان عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد گفت: نخستین گام در تعلیم و تربیت اسلامی و سیره علوی بیدارسازی عقل و فطرت است.
عصمتاله عربان در گفتوگو با ایسنا با اشاره به جایگاه تربیت عقلانی در سیره علوی گفت: هر مخلوقی از خداوند متعال دارای یک فصل ممیزه است که او یا آن را از دیگر مخلوقات جدا و منفک میکند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
وی با بیان اینکه از انسان بهعنوان «حیوان ناطق» تعبیر شده است که ناطق همان فصل منطقی و ممیزه انسان است که عبارت است از کسی که قدرت زبان و تکلمش براساس اندیشه، خردورزی و عقلانیت است، افزود: یکی از شاخصههای مهم در زندگی و حیات انسان متعالی عبارت است از یک زندگی و حیات طیبه؛ انسان به حکم فطرت یا جبر، اول نیازمند به زندگی در اجتماع و دوم نیازمند یک تربیت صالحه است.
عربان با اشاره به اینکه عقل زینتبحش وجود آدمی و مایه امتیاز او بر سایر موجودات عالم هستی است، اظهار کرد: امام علی(ع) انسان بدون عقل را یک موجود صوری و شکلی میداند نه یک انسان و در این رابطه فرمودهاند: «انسان عقل و صورت است، پس هر کس عقل از او رویگردان شود و صورت آدمی با او بماند، انسان کاملی نیست و همانند کسی است که روح ندارد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد بیان کرد: ابعاد مختلف وجود آدمی و تربیت آنها هر یک جایگاه ویژهای را در تعیلم و تربیت اسلامی و سیره علوی به خود اختصاص داده است، اما به تربیت عقلانی توجه ویژه و وافری شده است، چراکه با سلامت عقلانی و بهکارگیری عقل و حکمت، تربیت سایر ابعاد وجود آدمی از تسهیلات ممتازی برخوردار میشود، پس سزاوار و منطقی آن است که به امر خطیر تربیت عقلانی بهطور عام و هم توجه و بهکارگیری چنین تربیتی مستند به سیره علوی اهتمام ویژهای بشود.
تعریف عقلانیت
وی با بیان اینکه عقلانیت عبارت است از عقیده و نظری که مبتنی بر بدیهیات یا نظریات به دست آمده از بدیهیات باشد، ادامه داد: علیرضا قایمینیا در کتاب چیستی عقلانیت نوشته است: عقلانیت در سه مورد بهکار برده میشود، گاهی عقلانیت وصف باورها قرار میگیرد، گاهی نیز فعال و رفتارها موصوف به عقلانیت میشوند و گاهی هم ارزشها به عقلانیت متصف میشوند و میگوییم این یا آن ارزش، ارزش معقولی است.
این مدرس دانشگاه در رابطه با ضرورت تربیت عقلانی و اینکه نخستین گام در تعلیم و تربیت اسلامی و سیره علوی بیدارسازی عقل و فطرت است، ادامه داد: تربیت فطری، تربیتی است که با بهکارگیری عقل و شکوفا کردن آن یعنی تعقل سامان مییابد و همه برنامهها و اقدامات تربیتی برای این است که انسان عقلانی و به مرتبه کمال عقلانی دست یابد. شهید مرتضی مطهری در کتاب تعلیم و تربیت در اسلام آورده است: «حیات عقلانی اسلامی یک مسئله قابل توجه است که همه ائمه اطهار(ع) و در رأس همه آنها در نهجالبلاغه سبب شد که عقل شیعی از قدیمالایام بهصورت عقل فلسفی درآید و با کمک گرفتن و تأسی از قرآن مجید، این راه پیش پای مسلمان نهاده شده است.»
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد اضافه کرد: خواجه نصیرالدین طوسی در ضرورت تربیت عقلانی معتقد بود که موجودات دو دسته هستند، گروهی که وجودشان با کمالشان مقارن افتاده و این موجودات ملائکه و حیوانات هستند که به هنگام خلقت تمامی کمالی که برایشان مقدر بوده در آنها به فعلیت رسیده و نیازی به حرکت و طی کردن طریق کمال ندارند و تربیت با سنخ وجودی این موجودات تطابق نداشته و نیازی به آن ندارند و گروهی که کمالشان در فطرت و خلقت از وجودشان متأخر است و مصداق چنین موجوداتی انسانها و جنیان هستند، این گروه پس از خلق شدن باید فاصله زیادی را طی کنند و راه طولانی و سختی را پشت سر بگذارند تا به کمال مطلوبی برسند که برایشان مقدر شده است.
وی گفت: تربیت عقلانی بستر سلوک حقیقی بهسوی کمالات انسانی است و امام علی(ع) در مورد سالک اینچنینی در خطبه ۲۲۰ نهجالبلاغه میفرمایند: «خرد خود را زنده گردانده و نفس خویش را میرانده است»؛ همچنین در حکمت ۹۸ میفرمایند: «دین را دریافتند دریافتی از سر آگاهی و پایبندی نه دریافتی شنیداری و گفتاری، که راویان علم بسیارند و پایبندی به آن اندک»؛ پس میتوان گفت انسانی که فاقد تربیت عقلانی باشد از گوهر انسانیت بیبهره است.
عربان افزود: معنی انسان همان عقل انسان است و تربیت عقلانی در این جهت است که عقل انسان بهصورت مستقل حاکم باشد تا بتواند به قدرت نقد و انتقاد دست یابد و قدرت تجزیه و تحلیل مسائل را کسب کند، لذا امام علی(ع) در غررالحکم میفرماید: «شخصیت انسان به عقل اوست» و نیز میفرمایند: «انسان عقل و صورت، پس هر که عقلش از رویگردان شود و صورت آدمی با او بماند، کامل نیست و همچون کسی است که روح ندارد.»
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه اسلام برای پرورش عقل یا تربیت عقلانی بر سه اصل تأکید میکند، گفت: مشاهده، تجربه و علم اولین ابزار تعقل مشاهده و بهکار بردن حواس و استفاده از قوه ادراک است، دومین وسیله کسب تجربه و تجزیه و تحلیل اطلاعاتی است که انسان ادراک کرده است و سومین وسیله آگاهی و اطلاع و علمی است که در اثر مشاهده و تجربه برای انسان حاصل میشود.
تفاوت عقل مطبوع و عقل مسموع
وی در معرفی عقل مطبوع و عقل مسموع از دیدگاه امام علی(ع) اظهار کرد: عقل انسان از دو نوع رشد برخوردار است: رشد طبیعی و رشد اکتسابی؛ رشد طبیعی عقل همان رشدی است که براساس قانون خلقت و سنت آفرینش، بهصورت تدریجی نصیب انسان میشود و رشد آن در هر مرحله دارای خصوصیات و نشانههایی است که به نسبت دوره بعدی محدودتر و نسبت به دوره قبلی پیشرفتهتر است.
عربان اضافه کرد: رشد دیگر عقل یعنی رشد اکتسابی عبارت است از تجربیات و یافتههای زندگی که بهطور مستمر در جریان برخورداریهای فرد و ارتباط متقابل وی با محیط حاصل میشود؛ بهطور عمده از خانواده، مدرسه، محیط اجتماعی و تعلیم و تربیت بهعنوان ارکان اصلی میتوان نام برد و این مرحله در حقیقت تبدیل عقل به عقلانیت است؛ امام علی(ع) در این رابطه میفرمایند: «عقل بر دو قسم است: عقل مطبوع و عقل مسموع، عقل مطبوع همان عقل طبیعی است و عقل مسموع، عقل اکتسابی است که باید از دیگران و اجتماع بشنود و استفاده کند و این همان رسیدن عقل به فرآورده عقلانیت است.»
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: از دیدگاه اسلام برای تربیت عقل و بهکار بردن روش عقلانی توجه به موارد ذیل از جمله خالی کردن عقل از مطالب و محتوای غیر یقینی، پرهیز از تقلیدهای کورکورانه و اهمیت دادن به تحقیق و پژوهش، پیروی نکردن از اسلاف و پدران خود بدون بررسی و تعیین درستی و نادرستی آن، پرهیز از تابع اکثریت شدن بدون تفکر ضروری است.
وی در ادامه با اشاره به این کلام امام علی(ع) در خطبه ۱۹۹ نهجالبلاغه «ای مردم هرگاه راه حق و درست را پیدا کردید، از اینکه در اقلیت هستید وحشت نکنید»، افزود: در این کلام بسیار وزین مولی که دارای جنبههای سیاسی، فلسفی، منطقی و روانشناسی است بهخوبی به ما گوشزد میشود که اول تابع سیاهی لشگر نباشید و قاعده غلط «خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو» را مخدوش کردند و از طرف دیگر مشاور اصلی پذیرش راه صره از ناصره را تبعیت از فرمان عقل سلیم معرفی فرمودند و نکته سوم یعنی جنبه روانشناسی این کلام زیبا امیدواری و عدم مأیوس شدن افراد زمانی که احساس میکنند طرفدار و خاطرخواه کمتری دارند، چراکه همیشه تعداد طرفدار و جمعیت کثیر در پشت سر کسی نمیتواند دلیل بر حقانیت و منطقی بودن آن فرد باشد.
روشهای تربیت عقل
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمآباد در بخشی از سخنانش به روشهای تربیت عقلانی از دیدگاه امام علی(ع) اشاره کرد و گفت: برای پروراندن عقل و تربیت عقلانی نمیتوان صرفاً چنین خواستی را داشته باشیم، بلکه تربیت عقلانی نیازمند یکسری تلاشها و روشهاست که بدون انجام آنها عقل تربیت نمیشود.
وی با بیان اینکه امام علی(ع) برای تربیت کردن عقل و یا تبدیل عقل به عقلانیت روشهایی از جمله تزکیه نفس و خودسازی، استفاده از تجربه و تجربهاندوزی، پندآموزی، تفکر کردن را بیان کرده است، اضافه کرد: میتوان از این مباحث نتیجه گرفت که عقل یک زبان عمومی و بینالمللی در میان انسانهاست که در عصر حاضر علیرغم وجود آدمهای غیر عقلانی و غیر منطقی، بهترین روش برای گفتوگو استفاده از نعمت عقل و بهرمندی از آن است.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه برای تعامل با دیگران سه روش استفاده از زبان و روش زور و تهدید، استفاده از زبان خواهش و التماس و ضعف، استفاده از زبان عقل و گفتگوی منطقی و عقلانی و استدلال و برهان قابل فرض است، افزود: به نظر من دو قسم اول هرگز نمیتوانند یک روش مناسب برای تعامل با دیگران باشد و اگر یکی از جنبههای مهم تربیت چگونگی تعامل با دیگران باشد تنها راه این تعامل استفاده از روش سوم یعنی استدلال و عقلانیت است، هر چند ممکن است زبان زور گاهی و صرفاً بهصورت موقت یک روش باشد، ولی همان سخن غزالی که عقل را حاکمی همیشگی میداند که هیچگاه معزول نمیشود سخن نیکو و تعامل و تربیت عقلانی بهترین راه و روش برای زندگی و ارتباط با دیگران است.
عربان گفت: توجه به عقل و عقلانیت در سخنان و سیره امام علی(ع) به حدی زیاد و قابل توجه است که نباید با هر عنوانی مسئله عقلانیت و تفکر در اسلام و بهویژه مکتب و مذهب تشیع مورد غفلت واقع بشود، چراکه امروز بیش از هر زمانی مذهب تشیع نیازمند تعامل عقلانی با سایر ملل است، چون هم این ظرفیت در کلام وحی و ائمه اطهار(ع) بهخصوص امام علی(ع) هست و هم استفاده از روشهای غیر عقلانی زیبنده سیره علوی و مذهب تشیع نیست.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
کلیدواژه: استانی فرهنگی و هنری هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی خواجه نصیرالدین طوسی سیره علوی نهج البلاغه استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری استانی ورزشی منطقه مازندران استانی سیاسی كرمانشاه استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری مدرس دانشگاه تعلیم و تربیت تربیت عقلانی امام علی ع تربیت عقل
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۶۶۷۶۲۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تشکیل قرارگاه عدالت آموزشی با هدف توزیع متوازن امکانات در همه مدارس
مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمانشاه با اشاره به تشکیل قرارگاه عدالت آموزشی با هدف توزیع متوازن امکانات در همه مدارس، گفت: در تلاشیم تا مدارس دولتی مناطق حاشیهای را تقویت کرده و از این طریق در جهت عدالت آموزشی گام برداریم.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از کرمانشاه، سلمان محمدی امروز _یکشنبه، نهم اردیبهشت_ در دیدار اعضای ستاد بزرگداشت مقام معلم در استان با حجتالاسلام حبیبالله غفوری نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه کرمانشاه، از تلاش برای اجرای مطلوب سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان یکی از دغدغههای اصلی دستگاه تعلیم و تربیت در استان نام برد و اظهار کرد: پس از گلایه مقام معظم رهبری از اجرایینشدن سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در مدارس، نقشه راه این سند تهیه شده و الگوی مدرسه در تراز سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مشخص شده است.
وی افزود: از مهر امسال ۵۰ درصد مدارس دولتی و ۵۰ درصد مدارس غیردولتی استان بر مبنای الگوی مدرسه در تراز سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، کار تعلیم و تربیت دانشآموزان استان را آغاز خواهند کرد.
مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمانشاه با بیان اینکه کیفیتبخشی به مدارس دولتی یکی از مهمترین اولویتهای مجموعه آموزش و پرورش در استان خواهد بود، گفت: در تلاشیم تا با کیفیت بخشی به مدارس برای تعلیم و تربیت بهتر دانشآموزان تلاش کرده و در عین توجه به جنبههای تربیتی، در راستای بالا بردن معدل دانشآموزان هم برنامهریزی داشته باشیم.
وی سپس با اشاره به تشکیل قرارگاه عدالت آموزشی با هدف توزیع متوازن امکانات در همه مدارس، گفت: در تلاشیم تا مدارس دولتی مناطق حاشیهای را تقویت کرده و از این طریق در جهت عدالت آموزشی گام برداریم.
محمدی با بیان اینکه باید دانشآموزانی تربیت کنیم که در عین داشتن امید و نشاط مجهز به خردورزی باشند، افزود: امسال اهتمام بیشتری برای تعلیم و تربیت دانشآموزان در تراز انقلاب اسلامی داریم.
وی اشارهای هم به استخدامیهای آموزش و پرورش در استان کرمانشاه داشت و گفت: سال گذشته قریب ۱۵۰۰ نفر پذیرفته شدند و امسال ۱۶۰۰ معلم از طریق آزمون استخدامی پذیرش خواهند شد که البته بگونهای برنامهریزی کردهایم که در فرآیند گزینش افرادی جذب شوند که شأن معلمی را داشته باشند.
مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمانشاه با بیان اینکه استان کرمانشاه ۳۷۰ هزار دانشآموز دارد، گفت: ۲۶ هزار فرهنگی متولی امر تعلیم و تربیت دانشآموزان استان هستند.
کد خبر 748930